U heeft ze wel eens gezien op Amazon of in Fnac: boeken met aantrekkelijke titels als “Fitness voor de Hersenen”, “Plooibare Hersenen”, of “Hoe Leer je je Rechterhersenhelft te gebruiken”. Opvolgers van de Amerikaanse bestseller van Robert Ornstein (The Right Mind: Making Sense of the Hemispheres, 1997). In die boeken wordt steevast het prototypische beeld geschetst van een orgaan met twee helften (hemisferen) die zowat elkaars tegenpolen lijken te zijn. De linker hemisfeer wordt dan steevast voorgesteld als die van de boekhouder: logisch, praktisch, detaillistisch, lineair, analytisch, rationeel, objectief en misschien zelfs eerder mannelijk. De rechter hersenhelft daarentegen is dan steevast de hemisfeer van de kustenaar, de vreemde vogel:  intuitief, emotioneel, holistisch, symbolisch, artistiek, spontaan, eerder vrouwelijk, en tevens creativiteit.

Het duurde dan ook niet lang vooraleer allerhande trainingen (the Applied Creative Thinking Workshop) en zelfhulpboeken op de markt kwamen, waarin mensen aangespoord warden en geleerd werd dat wilde beest, die rechter hemisfeer, uit de kooi te laten. Edwards verkocht in 1980 reeds 2.5 miljoen exemplaren van zijn boek Drawing on the Right Side of the Brain, in navolging van de New Age beweging die plots een biologisch substraat vond voor hun mystieke en intuïtieve wereldbeelden. Er verschenen zelfs zogenaamdebrain tuners op de markt, die zogezegd de beide hersenhelften beter zouden synchroniseren. De arme kopers hadden zich beter een goede fles wijn aangeschaft ter bevordering van de creativiteit.

En, l’histoire se répète: nu de neurowetenschappen grote vorderingen maken, en nieuwe beeldvormingstechnieken het mogelijk maken om de activiteit van het brein in mooie kleurenplaatjes weer te geven, is de battle of the hemispheres volop terug: mentale processen die nodig zijn voor creativiteit spelen zich af in de rechterhersenhelft, en om mensen creatief te laten zijn volstaat het de (dominante) linkerhersenhelft even te laten indommelen, om dan over te schakelen naar de meer creatieve wederhelft. En consultants pikken maar al te graag hun graantje mee, want zij kunnen grof geld vragen voor hun veelbelovende instrumenten (zie bv. Breinvoorkeuren / Neethling Brain Instruments en het Herrmann Brain Dominance Instrument). Maar wat zegt de wetenschap hierover?

De wetenschap

Laat ons onmiddellijk met de deur in huis vallen: het is inderdaad zo dat bepaalde taken in grotere mate een beroep doen op bepaalde hersengebieden, maar het is absoluut niet zo dat een bepaalde taak enkel een beroep doet op één bepaalde hemisfeer (dit wordtlateralisatie genoemd).  Waarschijnlijk de meest gelateraliseerde functie in de hersenen betreft menselijke taal: die is namelijk bij 96% van de rechtshandigen gerepresenteerd in de linker hemisfeer. Dat weten bijvoorbeeld door het verlies van taal bij mensen die een hersenbloeding krijgen in dat gebied. Echter, zelfs voor taal blijkt de rechterhemisfeer uiterst belangrijk voor intonatie, klemtonen, het begrijpen van beeldspraak, etc.”. Dus zelfs voor iets wat bij uitstek in de linkerhemisfeer gebeurt is het zo dat de andere hersenhelft steeds belangrijk blijft. Onderzoekers zijn dan ook afgestapt van het idee dat de hersenhelften verschillen in wat ze doen, maar eerder inhoe ze dingen doen (McCrone, 1999). Het is niet anders voor creativiteit. Daar blijkt inderdaad een zekere specialisatie voor te bestaan in de rechterhersenhelft: In een recente meta-analyse concludeerden Mihov, Denzler en Forster (2010) dat de rechterhemisfeer (en dan vooral de frontale cortex) vaker opdook in wetenschappelijke studies die een variëteit van creatieve taken bestudeerden in de scanner. Echter, afhankelijk van welke creativiteitstaak gebruikt wordt, was het tevens zo dat er voor elke 2 à 4 studies die activatie in de rechterhemisfeer vaststelden ook eentje was die linkerhemisferische specialisatie vond. Het is dus zeker niet zo dat creativiteit zich in dezelfde mate in één bepaalde hersenhelft afspeelt als bijvoorbeeld taalverwerking. En zelfs voor taken waar duidelijk grotere activatie in de rechter hersenhelft vastgesteld wordt, is het steeds zo dat die activatie enkel groter, niet exclusief is voor die hersenhelft.

De praktijk

Men kan zich tevens afvragen wat de praktijk nu eigenlijk heeft aan bovenstaande, ingewikkelde en zeer dure studies, en waarom die praktijkmensen precies zo gefocust zijn op dat brein. Het is immers niet omdat men weet waar een bepaald proces zich afspeelt, dat men ook weet hoe het werkt. Waar is belangrijk voor neurologen en neurowetenschappers, hoe creativiteit werkt is echter belangrijker als men effectieve creativiteitsworkshops wil organiseren. Het lijkt een zoveelste uiting van de physics envy die men tegenwoordig te vaak in de menswetenschappen aantreft: door gebruik te maken van, of te verwijzen naar dezelfde, hoogtechnologische, technieken als de geneeskunde, probeert men de geloofwaardigheid van de eigen theorieën kracht  bij te zetten. Echter, zelfs al zou het zo zijn dat creatieve processen zich uitsluitend in de rechter hersenhelft afspelen, levert dit bijzonder weinig op voor het stimuleren van die creativiteit. Reeds in 1988 concludeerde een expert panel van de Amerikaanse Academy of Sciences dat er geen enkele indicatie is dat het differentieel gebruik van hersenhelften kan getraind worden (Druckman & Swets, 1988). En gelukkig maar, want omdàt creativiteit zich niet uitsluitend in de rechterhemisfeer afspeelt zou een training die erin slaagt de linkerhersenhelft uit te schakelen wel heel nefaste gevolgen hebben (bijvoorbeeld doordat creativiteit dan geen beroep meer kan doen op taal). Helaas claimen meer dan twintig jaar later menig zelfverklaarde experts nog steeds het tegendeel, niet gehinderd door enige kennis van de neurowetenschappen.

Vanzelfsprekend impliceert het bovenstaande niet dat mensen niet kunnen leren creatiever te zijn. Alleen zal de veranderende hersenactivatie het gevolg zijn van het veranderen van mentale processen. Niet andersom: men kan geen creatieve processen veroorzaken door het ‘activeren’ van de rechterhemisfeer.

Conclusie

Creativiteit gaat inderdaad gepaard met iets grotere activatie in de rechterhersenhelft. Dat betekent echter niet dat de linkerhersenhelft er ondertussen werkloos bijhangt, noch dat men via trainingen allerhande om de activiteit in de rechterhersenhelft te wijzigen creativiteit kan stimuleren.

Referenties

Druckman, D., & Swets, J.A. (1988). Enhancing human performance: issues, theories and techniques. Washington, DC: National Academy Press

McCrone, J. (1999). Left brain, right brain. New Scientist, 163, p. 26-30

Mihov, K.M., Denzler, M., & Forster, J. (2010). Hemispheric specialization and creative thinking: A meta-analytic review of lateralization of creativity. Brain and Cognition, 72, p. 442-448

(verschenen op http://www.vigorinnovation.com/creativiteit-in-het-brein)