U zal er hopelijk deze dagen kunnen van genieten. Een kleine peuter die nerveus de nieuwjaarsbrief aframmelt. Vol goeie wensen voor iedereen, over een toekomst die de kleine spruit nog onbevattelijk oneindig en onbegrensd lijkt. Met ambities die nog onhaalbaar mogen zijn. Topspits bij KAA Gent, een Olympische gouden medaille, de Nobelprijs of Taylor Swift worden. Als men 7 jaar is kan en wil men het nog allemaal. Jammer genoeg verdwijnt dat kinderlijk enthousiasme en de hoop op glorie en roem gaandeweg bij heel veel mensen. Daarom wenst mijn nieuwjaarsbrief u slechts één ding toe: goesting.
Wat een woord, goesting. De andere woorden zijn er jaloers op. In 2004 nog verkozen tot woord van het jaar door de luisteraars van Radio 1. Niet zo lang geleden, maar toch een vervlogen tijd. Het enthousiasme en de hoop van het nieuwe millenium zinderde nog na. De wereld leek stabiel en de miserie die er evengoed was bereikte het Westen niet. Europa leek toen nog, vooral in het Oosten, de wereld verder te veroveren.
Hoe anders voelt Vlaanderen en Europa vandaag. Nooit eerder leken zoveel mensen zich zo slecht te voelen. Welvarender dan ooit, maar nooit tevreden. Alleen ook. In een wereld die kleiner is dan ooit gaat de Warmste Week over eenzaamheid. Een jongen getuigde op de radio dat hij zich nooit eerder als eenzaam beschouwd had, maar dat hij daar deze week toch anders was geen over denken. Hij herkende dingen, zo zei hij. Hij was tot het inzicht gekomen dat hij eenzamer was dan hij dacht. Geen mens is immuun voor zijn omgeving. Niets in het leven is zo belangrijk als je denkt dat het is wanneer je er over denkt. De welzijnsepidemie woekert zo welig verder. Maar de verschrikking van eenzaamheid los je op door bij je eenzame buur een glas te gaan drinken, niet met wanhoop vanuit de sofa en 9 miljoen EUR. Wat mensen vroeger zélf, en met familie en vrienden, oplosten vereist nu steeds vaker professionele hulp. Bijna 4000 mensen raadpleegden vorig jaar een psycholoog voor kleuters jonger dan 5 jaar. Ze wil geen spruitjes eten. Opvoeding wordt psychiatrie, en wie écht hulp nodig heeft blijft in de kou.
Op het werk: burned out. Met vrije tijd die nooit omvangrijker was. Vanop de exclusieve Mont Blanc excursie of tussen de drommen mensen op Tenerife in december. Omdat een job niet langer zomaar een job is maar je ook jezelf moet kunnen ontplooiien. Welke werkgever kan ooit dàt garanderen? In de verwachting kiemt de teleurstelling. Terwijl opa en oma al lang blij waren wanneer het loon spaargeld restte. Een radiospot van een groot ziekenfonds vertelt over de gecrashte dame met ziekteverlof die op restaurant zit. Dat dat moet kunnen. Natuurlijk. Maar wat zouden onze grootouders gevonden hebben van mensen die ongelukkig op restaurant zitten? In een wereld die rijker en gezonder is dan ooit vinden heel verstandige mensen het zelfs niet meer aanvaardbaar nog meer kinderen op de wereld te zetten. Het verraad aan Darwin. Onze kinderen aanhoren het allemaal, en nemen gaandeweg langzaam afscheid van hun Taylor Swift droom. Zelfs droge voeten rekenen ze niet meer op. Je zou voor minder.
We zijn een moe continent. Uitgeblust en uitgeput, soms meer door de vruchten van onze welvaart dan door de inspanningen die ze vereist. We herinneren ons niet meer hoe we hier geraakt zijn, en wat het vergde. Gratis droogkasten voor iedereen! Ze vallen toch uit de lucht en hopelijk gelooft Poetin wél dat we onze tuin gaan verdedigen. Elke samenleving die vergeet welke inspanning welvaart vereist, is gedoemd die te verliezen. 2000 jaar nadat het de Romeinen overkwam ziet ook Dame Europa zelfs de schoonheid van het Louvre naar Abu Dhabi verhuizen. De oude dame verblijft ondertussen mijmerend in Grand Hotel Europa, het hotel van Ilja Leonard Pfeijffer dat zich niet toevallig in Venetië bevindt. De tijdelijke aardkloot die de schoonheid draagt in afwachting van de zee die haar opslokt. Traag maar gestaag.
De onvrede is het gevolg van een fundamenteel psychologisch mechanisme dat ons altijd heel goed van pas kwam. Mensen hebben een ongelooflijk aanpassingsvermogen, en in de grootste miserie vind je mensen die gelukkig zijn. Met niks. Onderzoek toont dat mensen die verlamd raken na een paar jaar aanpassingsvermogen opnieuw naar hetzelfde geluksniveau evolueren. Hoe ongeloofwaardig u dat ook vindt, hoe graag u ook zegt dat u niet meer bij zo’n miserie zou willen zijn: u zou er dan toch echt ànders over denken. De zegen van ons aanpassingsvermogen heeft echter ook een keerzijde, die we nu beleven: wie 2 reizen per jaar gewoon is vindt 1 reis ondraaglijk. Leven zonder droogkast onhaalbaar. Psychologen leerde economen veertig jaar geleden dat de waarde die mensen hechten aan dingen geen functie is van absolute maatstaven. Elke nieuwe verworvenheid verschuift immers het referentieniveau van waaruit men alles beoordeelt. Alles went, en dus ook geluk en welvaart. Waardoor ze erodeert. En wie niet meer blij is met die ene reis verliest ook de drijfveer ze na te streven. En is vervolgens ongelukkiger met elk verlies dan met dezelfde winst.
Ook in de economie geldt de wet van de remmende voorsprong als het goed gaat. Wie net als Kodak schatrijk wordt met film en op zijn lauweren gaat rusten, mist de digitale fotografie en vernietigt zichzelf. Wanhopig probeert ook onze politiek onze welvaart te betonneren. De Europese Commissie wil de bevolking besparen van de verschrikkelijke loutering die verschillende elektrische opladers met zich meebrengen, en omdat iedereen bij wet voortaan dezelfde moet maken vernietigt men de kans dat hier een efficiënter of compleet ander product zal ontstaan. Wie denkt nog aan draadloos laden op afstand als de wet USB reguleert?
Al wie ooit in Azië, Australië en (nog steeds) de Verenigde Staten komt, voelt daar toch iets anders. Men heeft er nog steeds goesting. Men gelooft nog dat de wereld beter kan, dat de wereld beter zàl worden. Men vermijdt geen grenzen, maar zoekt ze op. Men zegt geen nee, maar ja. Ook op wat onbekend of moeilijk is. En dat kan, ook met weinig: zelfs graan verandert zichzelf in brood, pasta en whisky. Ook als de anderhalve graad opwarming een feit is (mijn voeten zijn nog droog, merk ik nu) zal men de gevolgen echt wel aanpakken.
De wereld wordt al duizenden jaren altijd maar beter, en dat zal ook de volgende duizend jaar zo zijn. Alleen zal die verbetering enkel gerealiseerd worden door wie gelooft dat hij beter kan. En gelooft dat men daar zelf toe kan en zal bijdragen. Het zijn zij die willen uitblinken, in de stellingen van Pythagoras, maar evengoed in die van Michel Van Den Brande, die dat zullen doen. Omdat ze een betere wereld willen voor zichzelf, voor hun familie, voor iedereen. Dàt is wat die Aziaten geloven. En ze zullen gelijk krijgen. Men werkt er hard, niet omdat het moet, maar omdat ze geloven in een betere toekomst voor zichzelf, hun familie en de natie. Vervoeg hen: start die onderneming waar u al zo lang van droomt. Schrijf dat boek. Neem die extra flexijob voor die caravan aan zee. De eerste keer dat u er binnen stapt zal u blij en trots zijn. Doe dat vrijwilligerswerk waar u zo naar opkijkt. Het zal u meer geluk brengen dan reflectie over eenzaamheid in donkere dagen.
En als u uw kinderen een geschenk wil geven voor die nieuwjaarsbrief, houd de droom op KAA Gent dan even levend. Geef hen goesting. Goesting om te creëren, te leven, een nog beter leven dan het al is.
Verschenen in De Standaard, 2 januari 2025
