Het leesniveau van Vlaamse tienjarigen is het laagste van Europa. Toch wordt er niets aan gedaan. Wouter Duyck roept opnieuw om actie. Alle heilloze vernieuwing moet op de schop.
Er was ooit een boot die zonk, en het orkest op die boot bleef spelen. Het werd het symbool van wegkijken van problemen die eigenlijk niet te negeren vallen. Vandaag speelt het orkest op de zeebodem. De leesvaardigheid van Vlaamse kinderen is gezonken. Nergens in Europa lezen kinderen slechter dan hier. Geen land ging sneller de dieperik in.
Voor de vijfde keer werd het vijfjaarlijkse Pirls-onderzoek uitgevoerd. Dat is een onderzoek naar vaardigheden begrijpend lezen, afgenomen in het vierde leerjaar. Een half miljoen kinderen namen deel, in liefst 57 landen. Hier waren dat net geen 7.000 kinderen uit bijna tweehonderd scholen, in de lente van 2021.
Na de vorige afname, in 2016, schreef ik dit opiniestuk ook al. We waren toen namelijk de sterkste daler. Onze tienjarige kinderen hadden toen meer dan een halfjaar (!) langer nodig om even goed te kunnen lezen als de kinderen van 2006. Een halfjaar vertraging. Opgelopen in niet meer dan vier schooljaren lager onderwijs, met dezelfde kinderbreinen. Het was toen al hallucinant. En wat blijkt nu? We hebben er nog vier maanden leervertraging bijgedaan. Kinderen kunnen dus nu pas in de paasvakantie van het vijfde leerjaar evengoed lezen als de kinderen van 2006 op het einde van het vierde leerjaar. Sedert 2006 zakte geen enkel land dieper. En we houden geen reserve meer over. Geen enkel Europees land doet het slechter. De kinderen in Tsjechië, Bulgarije, Slovenië en Cyprus lezen beter dan de Vlaamse. En terwijl we vijf jaar geleden Frankrijk en Malta nog net achter ons hielden, hebben die ons nu ook ingehaald.
Duizelingwekkend
Ja, er was corona. En de meeste landen gingen er in die moeilijke periode op achteruit. Maar bijna niemand zo hard als wij. Eigenlijk alleen onderwijswalhalla Finland en Nederland. En er zijn ook landen die tijdens de coronacrisis amper bewogen, zoals Engeland of Frankrijk. Het aantal leerlingen dat zelfs het allerlaagste leesniveau niet haalt, is in vijf jaar tijd verdubbeld tot 6 procent, een verzesvoudiging sinds 2006. Bijna één leerling op de drie haalt niet het leesniveau nodig om zich in de samenleving te kunnen engageren. Ook de groep ‘leestoppers’ is meer dan gehalveerd sedert 2006. Het aantal ‘gewoon goede lezers’ is sedertdien bijna gehalveerd tot 29 procent.
Het zijn duizelingwekkend dramatische cijfers. De oorzakelijke verbanden zijn bekend. Een thuistaal die niet de schooltaal is, is een ernstige risicofactor. En die leerlingen zijn veel talrijker dan elders: maar liefst 48 procent. Maar het is niet alleen, en zelfs niet vooral dat. Alle kinderen gaan erop achteruit. Vaak lezen helpt. Oefening baart kunst. Je valt er niet steil van achterover. En misschien ook niet eens meer van deze slechte resultaten. Wie tegen een ijsschots vaart, zinkt. Het is ook al het zoveelste onheilsbericht.
Er is geen plan
Maar wat is wel wraakroepend? Dat het orkest ook onder water nog voort speelt. De zeebodem is bereikt. Maar de opeenvolging van alarmsignalen heeft de voorbije jaren niets wezenlijk veranderd in ons onderwijs. We doen wat we doen, we blijven het doen, en hopen dat de uitkomst ooit miraculeus verandert. Waanzin. Waar blijft het actieplan begrijpend lezen? Het reddingsplan wiskunde of Frans, even erg gesteld? Vraag het aan de leraren van uw kinderen: ze zullen het niet weten. Surf naar de websites van onze onderwijsverstrekkers. Er is gewoon geen plan. We doen gewoon voort. Steeds meer overtuigd van het eigen gelijk. Met dezelfde onderwijsvernieuwingen die leraren tot wanhoop drijven en nu al dertig jaar op dezelfde ouderwetse manier modern zijn. Die niet blijken te werken, waarna alleen geconcludeerd wordt meer van hetzelfde te doen.
Ondertussen gaat het ook veel te weinig om leren: er wordt steeds minder tijd besteed aan lezen en cognitieve basisvaardigheden. Elk maatschappelijk probleem komt in het mandje van het onderwijs terecht, behalve leren tellen en lezen. Hoe meer opvoeding en zorg het onderwijs overneemt, hoe meer leren een hobby voor de ouders wordt. Met nefaste gevolgen voor sociale mobiliteit. Leraren die wilden lesgeven, zoeken een andere job. Toen de slechte Pirls-resultaten vijf jaar geleden verschenen, kopte een krant: ‘Als onze kinderen maar gelukkig zijn.’ Alsof laaggeletterdheid gelukkig maakt. De mentale gezondheidsepidemie bij onze jongeren is geen reden om minder te leren, maar net meer. Cognitieve ontwikkeling is cruciaal voor mentale veerkracht.
Bevoegd = verantwoordelijk
Ook nu weer zal het onderwijs zelf wijzen naar de politiek. Terwijl de pluimen op de onderwijshoed altijd tien jaar na het beleid komen, en de vlekken van vandaag die van het stormweer van vroeger zijn. Je kunt deze minister bezwaarlijk verwijten dat hij taal en Nederlands niet belangrijk vond. We kregen deze regeerperiode de taalscreening met de koalatest, het uitstekende Leesoffensief, de Vlaamse Toetsen die ook op Nederlands focussen, de oprichting van de stichting Leerpunt om wetenschappelijk onderbouwde inzichten en didactiek naar het klaslokaal te brengen. Uitstekende initiatieven.
Maar waar wordt onderwijs echt gemaakt? In de klas. Door leraren. Met boeken. Vlaanderen kent een uitzonderlijke vrijheid van onderwijs. Onderwijsverstrekkers hebben een bijna ongelimiteerde vrijheid om een derde van alle Vlaamse belastinggeld te besteden. Zelfs de minima opleggen wordt ons parlement door het Grondwettelijk Hof niet gegund. Het wordt tijd dat die vrijheid dient waarvoor hij in de grondwet geschreven werd: voor ouders en kinderen. De vrijheid van onderwijs die kinderen niet leert lezen is geen vrijheid. Het is zelfs geen onderwijs. Je kunt niet voor alles bevoegd zijn, maar voor niets verantwoordelijk. Onderwijs wordt niet in het parlement gemaakt, maar in de klas. Doe er iets aan. Ik schreef hier bijna ‘godverdomme’ achter. De welvaart en het geluk van onze kinderen worden te grabbel gegooid. De rest van de wereld vaart rustig voort, en zal zich amper afvragen wat die luchtbellen aan het zeeoppervlak zijn. De trompet die zelfs op de zeebodem hetzelfde liedje blijft spelen?
Verschenen in De Standaard, 16 mei 2023, PDF
