Een nieuw onderzoek naar het Vlaamse onderwijs bevestigt wat iedereen al weet: de kwaliteit gaat achteruit. Maar de snelheid van die achteruitgang verbaast zelfs de meest ervaren experten. En dat ligt niet alleen aan corona en het lerarentekort. “Waar blijven de actieplannen voor rekenen en begrijpend lezen?”, vraagt expert Wouter Duyck (UGent) zich af.
Anton Goegebeur
Vrijdag 13 januari 2023 om 19:46
Hoe ontluisterend zijn de nieuwe bevindingen?
De neerwaartse trend is geen verrassing. Al jaren tonen opeenvolgende onderzoeken dat het Vlaamse onderwijs achteruitboert. “Het is al tien jaar dat journalisten mij bellen als er weer een slechte peiling is”, zegt cognitief psycholoog en onderwijsexpert Wouter Duyck (UGent). De omvang van het verval verbaast hem wel. “Op drie jaar tijd een leerachterstand van één jaar oplopen? Dat is extreem.”
Volgens pedagoog Pedro De Bruyckere was er een versnelling van de achteruitgang. “Ik was nochtans een beetje optimistisch. Veel basisscholen zetten sinds enkele jaren meer in op lezen, maar van een (kleine) kering is nog geen sprake.”
De erosie is al meer dan tien jaar bezig, beaamt Dirk Van Damme, voormalig onderwijsexpert van de OESO. “Corona heeft er nog eens hard op ingehakt. In Vlaanderen heeft het meer schade aangericht dan elders. Andere landen, zoals Denemarken, waren beter voorbereid. We stonden qua digitalisering nog nergens en hadden geen draaiboeken voor gesloten klaslokalen. Ons onderwijssysteem laat weinig centrale sturing toe. Veel scholen deden extra hun best, anderen hadden een berustende houding.”
“De verdienste van dit onderzoek is dat het effect van het lerarentekort op verloren lesweken duidelijk wordt”, zegt De Bruyckere. Dat tekort werd de voorbije jaren groter, niet kleiner. Pogingen om het anders en beter te doen, worden volgens de pedagoog op veel plekken gefnuikt door het lerarentekort.
Toch moet het onderwijsveld meer naar zichzelf kijken, vindt Duyck. Het lerarentekort en corona verklaren veel, maar niet alles. “We krijgen al tien jaar slechte rapporten. Daar wordt vanuit het onderwijs nooit fundamenteel op gereageerd. Waar blijven de actieplannen voor rekenen en begrijpend lezen? Er leeft een surreële hoop dat door steeds hetzelfde te blijven doen, de resultaten plots toch gaan veranderen.”
Kunnen kinderen nog excelleren in ons onderwijs?
De sterkste leerlingen donderden het hardst achteruit. Dat verbaast de experten niet. De voorbije jaren lag de focus op de kwetsbare leerlingen. Zij mochten door corona niet uit de boot vallen. De bollebozen zouden zichzelf wel redden. Maar wie niet wordt uitgedaagd, presteert onder zijn mogelijkheden.
Opnieuw: deze trend is ouder dan het coronavirus. “Al in 2016 schreef ik er een opiniestuk over. Men is zich meer op de middelmaat gaan richten”, zegt Duyck. “Alle tijd en energie gaat naar de moeilijkere leerlingen. De brede eerste graad met heel diverse klassen heeft dat verergerd.” Onderpresterende twaalfjarigen kunnen de opgelopen achterstand moeilijk goedmaken. Ze zullen het ook minder goed doen in het middelbaar en in het hoger onderwijs. “Dat is een probleem. Wij hebben geen koolmijnen of enorme autofabrieken. Wij zijn een kenniseconomie en hebben die sterk scorende leerlingen hard nodig.”
Het was nooit de bedoeling van het gelijkekansenbeleid, maar het verklaart deels de daling van het aantal sterke leerlingen. “En wij hebben bollebozen inderdaad hard nodig”, zegt De Bruyckere. “Aandacht voor ongelijkheid moet blijven, maar een leerkracht heeft twee handen en er zijn een beperkt aantal uren op een dag.”
Dragen ouders ook een verantwoordelijkheid?
Volwassenen slaan steeds minder een boek open, is het dan een verrassing dat kinderen niet graag lezen? Volgens De Bruyckere zijn er zeker aanwijzingen dat de lat thuis lager wordt gelegd. “Er is veel aandacht voor welbevinden, terwijl we zien dat in landen die internationaal hoog scoren er zowel op school als thuis hoge verwachtingen zijn. Niet te hoog, gewoon: ‘jij kunt meer’.”
Welbevinden en leren worden nog te vaak als tegenpolen gezien. “Of dat welbevinden een vereiste is om te kunnen leren”, zegt De Bruyckere. “Terwijl uit onderzoek juist blijkt dat leren ook tot welbevinden kan leiden. Lieven Boeve (topman van het Katholiek Onderwijs red.) zei het nog: bijleren kan iets leuks zijn. Dat moeten we duidelijker maken.”
Over de zesjescultuur heeft Duyck al veel inkt laten vloeien. “Men is heel snel tevreden met een zes, ook als de kinderen meer in hun mars hebben.” Volgens de Gentse psycholoog worden scholen bovendien overladen met maatschappelijke problemen die niet in hun bakje thuishoren. “Daardoor schiet nog weinig tijd over voor lezen en rekenen, gaan de basisvaardigheden achteruit en vergroot dat alle andere problemen.”
Hoe doen ze het in het buitenland?
Eind dit jaar worden de resultaten van een nieuw Pisa-onderzoek verwacht. Daaruit zal blijken hoe de Vlaamse vijftienjarige zich verhoudt tot zijn internationale leeftijdsgenoten. Uit de laatste ronde bleek al dat we geen wereldtop meer zijn, maar een ‘goede middenmoter’. Dat doet pijn, maar we zijn niet alleen. Van Damme stipt aan dat in Nederland en Frankrijk het lerarentekort nog groter is. “Al blijkt uit het Leuvense onderzoek dat het ook bij ons vrij dramatisch wordt.”
“Er zijn nog hoog scorende landen die achteruitgaan. De kwaliteit in Finland is al twintig jaar tanende”, zegt De Bruyckere. Er zijn landen die opgang maken, Duitsland en Engeland bijvoorbeeld. “Dat moet ons hoop geven. Het is mogelijk om de kar te keren.”
Hoe lossen we dit op?
Het lerarentekort aanpakken is de belangrijkste en moeilijkste opdracht. Er zijn immers nog sectoren, zoals de zorg en de kinderopvang, die smeken om nieuw bloed. Naar analogie met de ‘vergrijzing’ noemt De Bruyckere het de ‘ontgroening’ van de samenleving. “We moeten nu zeggen: kies voor het onderwijs en niet voor iets anders waar ze ook volk tekort hebben.”
Op school moeten basisvaardigheden meer aandacht krijgen. Zeker voor begrijpend lezen lijkt dat ook te gebeuren, klinkt De Bruyckere hoopvol. “Op veel scholen gaat er weer meer tijd naar lezen.” Voor spreken, schrijven en rekenen ontbreken data.
“Lezen en rekenen moeten weer de basis worden”, bevestigt Duyck. Volgens hem moeten scholen dringend werk maken van efficiënte leer- en lesmethoden. “Veel scholen zijn nog altijd overtuigd dat zij het beter doen dan elders. Er is geen besef dat het juist niet goed gaat. Centrale Vlaamse toetsen kunnen scholen inzicht bieden in hoe goed ze werkelijk bezig zijn.”
Aan onwil bij de leerkracht zelf ligt het niet, benadrukt De Bruyckere. “Onderwijsmensen dat zijn mensen met een enorm verantwoordelijkheidsgevoel. Dat er zoveel burn-outs zijn, heeft veel te maken met dat ze tot het uiterste willen gaan voor hun leerlingen. Wie denkt dat leerkrachten niets aan de achteruitgang willen doen, die kent geen leerkrachten.”
Verschenen in Het Nieuwsblad, 14 januari 2023, https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20230113_96759848?
