Wo. 10 Nov. 2021, Pagina 30
In Het Laatste Nieuws beweerde coach Peter Beschuyt dat we met z’n allen dommer worden. ‘Tot 1975 ging de algemene wereldintelligentie erop vooruit, maar sindsdien gaat ze weer achteruit. Technologie en automatisering hebben ervoor gezorgd dat er veel minder acute cognitieve druk is.’ Als we contact met hem opnemen, verwijst Beschuyt naar het boek Are We Getting Smarter? van James R. Flynn en naar een wetenschappelijk onderzoek uit 2018 waarbij IQ-scores van Noorse militairen (geboren tussen 1962 en 1991) werden vergeleken. Die stegen tot 1975 en begonnen nadien te dalen.
‘Het klopt dat de IQ-scores bij de algemene wereldbevolking bijna de hele twintigste eeuw zijn gestegen’, vertelt Dimitri van der Linden, bijzonder hoogleraar psychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘Dat wordt het Flynneffect genoemd. En we zien dat er sinds kort in Europa een omgekeerde beweging plaatsvindt. In 2016 publiceerde ik een overzichtsartikel waarin onderzoeken uit zeven Europese landen werden vergeleken. Sinds midden jaren negentig – een stuk later dan 1975 dus – zien we een gemiddelde daling van 2,44 IQ-punten per decennium. Maar je kunt dat niet veralgemenen tot “de algemene wereldintelligentie”. Zo is er in heel wat ontwikkelingslanden nog veel groeipotentieel: als de levensomstandigheden en het onderwijs er verbeteren, kan het gemiddelde IQ er nog stijgen.’
Professor cognitieve psychologie Wouter Duyck (vicevoorzitter van de NVAO, de organisatie die toekijkt op de kwaliteit van het hoger onderwijs in Vlaanderen en Nederland) bevestigt dat er in Europa sinds het begin
van de metingen een stijging van enkele IQ-punten per decennium plaatsvond, tot ongeveer 1995. ‘Dat had een grote impact op onze welvaart en kenniseconomie. Over de oorzaken bestaat een vrij grote consensus. Ten eerste hebben we in de twintigste eeuw een grote vooruitgang gezien in onze algemene gezondheid, door voeding en geneeskunde. Daarnaast is het onderwijs er sterk op vooruitgegaan. Elk jaar onderwijs levert extra IQ-punten op. In verschillende Europese landen zien we dat er midden jaren negentig een hoogtepunt is bereikt: sommige studies melden een afvlakking, andere een daling van het gemiddelde IQ. Maar we kunnen dat inderdaad niet doortrekken naar de hele wereld: in regio’s met minder goed uitgebouwd onderwijs valt zeker nog winst te boeken.’
Bij de oorzaken voor de IQ-daling die Beschuyt naar voren schuift – dat onze cognitieve vermogens door technologie en automatisering minder worden uitgedaagd – hebben beide experts sterke twijfels. ‘Ons brein werd nooit eerder zo fel geprikkeld als vandaag. Er is ook geen enkel onderzoek dat aantoont dat technologie ons dommer zou maken’, stelt Duyck. Daar sluit Van der Linden zich bij aan. ‘Computers bieden ons brein net heel veel uitdaging. Over wat wél de oorzaak is, bestaan verschillende hypotheses. De meest gangbare is van genetische aard: in tegenstelling tot vroeger krijgen hoogopgeleiden vandaag minder kinderen dan laagopgeleiden. Bovendien verdwenen genetische fouten vroeger sneller uit de genenpoel, door natuurlijke selectie. Maar omdat onze levensomstandigheden nu veel beter zijn, is dat effect minder groot en kunnen zulke fouten zich opstapelen.’
CONCLUSIE
In verschillende Europese landen – en dus niet wereldwijd – lijkt een daling van IQ-scores plaats te vinden, gemiddeld vanaf midden jaren negentig.
• Op Knack.be/Factchecker vindt u links naar de onderzoeken en andere bronnen die voor dit artikel zijn gebruikt.
• Krasse uitspraak, straf cijfer of dito feit in de actualiteit gezien? Stuur uw vraag met exacte bronvermelding van het citaat naar factchecker@knack.be
Door Stefanie Van den Broeck & illustratie Steve Michiels ■
Verschenen in Knack, 10 november, 2021,
