n ons land is de term ‘therapeut’ wettelijk niet beschermd, en dus mag iedereen die titel op een koperen bordje aan zijn voorgevel hangen. Dat leidt tot een explosie van het aantal ‘coaches’ allerhande. De overheid moet dringend optreden tegen die ‘kwakzalverij’, vindt Wouter Duyck van de Universiteit Gent.
Wil de Vlaming die nog geen coach is zich even kenbaar maken? Mental coach, lifecoach, burn-outcoach,gezondheidscoach, integrale coach, wandelcoach, relatiecoach, kindercoach: de titels vliegen je tegenwoordig om de oren als hulp bij de meest uiteenlopende klachten – stress, eetstoornissen, angstaanvallen, onhandelbare kinderen, gebrek aan levenslust, gevoelens van onzekerheid en ga zo maar door. Voor elke klacht is er wel een coach.
De voorbeelden liggen voor het grijpen. Marianne werkt deeltijds als administratief bediende bij een voedingsbedrijf in Antwerpen. Enkele jaren geleden volgde ze een cursus ‘lifecoach’ bij Coach Clinic, en sinds kort mag ze zich ook burn-outcoach noemen. Die nevenjobs combineert ze met de verkoop van Herbalifeproducten. Eerst over gevoelens praten en daarna enige vermageringsproducten slijten is de boodschap.
Ines is een ex-kankerpatiënte die naar eigen zeggen jarenlang kampte met een
‘geagiteerde depressie’. ‘Ik voelde me verloren en ik was helemaal de weg kwijt. Ik lag bijna elke dag in de zetel met angsten, stress, verdriet en pijn. Ik zag de zin van het leven niet meer. Ik heb jaren gevochten. Geluk en gezondheid staan nu centraal. Ik heb mijn doel en passie gevonden. Ik help, begeleid en motiveer je om een leven op te bouwen dat je echt wilt en verdient. Ik ben van opleiding motivational mindset coach en ervaringsdeskundige.’
En dan vonden we ook nog Alina, een goedlachse Belgische vrouw met Russische roots, zoals ze zichzelf op haar website omschrijft. ‘Het is mijn roeping om mensen te ondersteunen in moeilijke tijden, ze opnieuw zin in het leven te geven. Het is een gave om mensen juist aan te voelen, het is een levensgeschenk om de diepere empathie te bezitten.’ Ze gebruikt daarvoor onder meer ‘de Alphamethode’. Wie een psychisch probleem heeft, kan haar een vraag sturen via WhatsApp of Viper. Binnen de 24 uur garandeert Alina een oplossing. Kostprijs: 15 euro per vraag. Haar website is gevuld met getuigenissen van cliënten die hun geluk en dankbaarheid uitschreeuwen. Daarbij ook een moeder die met haar zoon naar de psychiater moest, maar dat bleek niet langer nodig na een e-mail van Alina.
Koen Lowet, gedelegeerd bestuurder van de Vlaamse Vereniging van Klinisch Psychologen, kan zijn ergernis niet onderdrukken wanneer hij de website van Alina bekijkt. ‘Alphamethode? Wat is dat voor onzin? Daar heb ik nog nooit van gehoord. Het is typerend dat die mental coaches met dure woorden uitpakken zoals cognitieve psychologie of NLP of Neuro Linguistic Programming. Dat laatste bestaat wél, maar is wetenschappelijk totaal niet onderbouwd. Waarom kun je die Alina trouwens alleen maar consulteren via WhatsApp?’
Wouter Duyck, sinds kort vicevoorzitter van de Vlaams-Nederlandse Accreditatieorganisatie en twaalf jaar voorzitter van de opleiding psychologie aan de UGent, is het helemaal met Lowet eens. Veel ellende wordt volgens hem veroorzaakt doordat de titel van therapeut niet erkend is, en die van psycholoog pas sinds enkele jaren. Duyck: ‘Dat veranderde na een wetsvoorstel van Laurette Onkelinx (PS) en Nathalie Muylle (CD&V). Maggie De Block (Open VLD) heeft de wet nog verstrengd door te bepalen dat je alleen psychotherapie kunt beoefenen nadat je met succes een universitaire opleiding hebt gevolgd.’
Twintig, dertig jaar geleden kon je je volgens Wouter Duyck terecht vragen stellen bij de kwaliteit van psychologen, maar dat is niet langer het geval. ‘Ik kan u verzekeren dat de kwaliteit van de opleidingen psychologie uitstekend is. Maar het is een vrij jonge wetenschap, zeker in vergelijking met bijvoorbeeld geneeskunde. Op wetenschappelijk gebied zijn er enorme stappen vooruit gezet, maar als beroepsgroep zijn psychologen veel trager geëvolueerd dan andere jonge wetenschappen zoals kinesitherapie of logopedie. Die zijn erkend door het RIZIV, wat die beroepen een kwaliteitslabel geeft, en ze kennen een volwaardig terugbetalingssysteem. Dat is niet of nog niet het geval voor psychologen.’
Het gevolg is volgens Duyck dat er al die jaren goede psychologen actief waren, maar ook echte kwakzalvers. Het onderscheid was voor een buitenstaander soms nauwelijks te zien. ‘Tien jaar geleden waren de kwakzalvers nog in de meerderheid in ons vakgebied. Dat is nu gelukkig anders, maar het probleem blijft groot.’
Koen Lowet wijt het grote aantal coaches aan de onderschatting van de geestelijke gezondheidszorg in vergelijking
met de fysieke geneeskunde. ‘Veel mensen denken volkomen onterecht dat psychische problemen minder erg zijn dan fysieke. Mochten in de fysieke geneeskunde dezelfde kwakzalvers actief zijn als in de geestelijke gezondheidszorg, dan werd de politie erbij gehaald.’ Het is volgens hem belangrijk om je goed te informeren voor je hulp zoekt. Met tandpijn ga je naar de tandarts, voor spierpijn is er de kinesitherapeut, maar voor geestelijke problemen vinden velen niet de weg naar de psycholoog. De weg ernaartoe vinden vraagt enige mondigheid. ‘Maar veel van onze patiënten zijn kwetsbare mensen, die zich geen raad meer weten, op wachtlijsten botsen en bij de eerste de beste om hulp vragen’, zegt Lowet.
Wouter Duyck vindt het ongehoord dat veel van de coaches nauwelijks een volwaardige opleiding hebben gevolgd. ‘Maar ja, er is te weinig aanbod aan hoogopgeleide psychologen, dus kunnen mensen na hun reguliere job thuis lekker bijklussen, een paar uur kletsen met hun cliënten, en dan nog eens zwart betaald worden. Een mooie bijverdienste.’ Hij vraagt zich bijvoorbeeld af waarom een actrice als Veerle Dobbelaere zich mental coach mag noemen? Duyck: ‘Zij heeft geen enkele fatsoenlijke opleiding gevolgd om op professioneel niveau mentaal kwetsbare mensen te ontvangen. Ze creëert de illusie bij haar klanten dat ze zich nadien beter zullen voelen. Velen trappen in die val omdat ze een Bekende Vlaming is. Ze wordt in de boulevardbladen geïnterviewd over haar succes als mental coach, en de kassa rinkelt. Het is een schoolvoorbeeld van de aanhoudende commercialisering van de geestelijke gezondheidszorg.’
Op haar website schermt Dobbelaere met allerlei obscure opleidingen die ze heeft gevolgd zoals Enneagram, NLP, HBDI trainer en Search Inside Yourself by Google. Knack nam via e-mail
contact met haar op om daar enkele vragen over te stellen. Tevergeefs. Enkele dagen later kregen we wel een uitnodiging om deel te nemen aan een van haar workshops over grenzen stellen. Kostprijs: 245 euro, driegangenmenu inbegrepen.
Bij gebrek aan registratie is niet bekend hoeveel coaches ons land wel kent. Koen Lowet zegt dat ongeveer 15.000 Belgen zich officieel psycholoog mogen noemen, maar daarbuiten? Damiaan Denys, een West-Vlaamse psychiater die als hoogleraar verbonden is aan de Vrije Universiteit Amsterdam, raamt het aantal coaches in Nederland zelfs op 60.000. ‘Daarnaast verlenen nog eens 90.000 anderen psychologische hulp nadat ze een universitaire opleiding hebben gevolgd. Nederland telt 529 hulpverleners per 100.000 inwoners, terwijl het wereldgemiddelde 9 op 100.000 bedraagt. In Nederland, en ook in België, zitten we daar dus ver boven. Volgens mij creëert het grote aanbod de vraag, want uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat 6 à 7 procent van de bevolking echt psychisch ziek is. Dat is een vrij constante groep, in alle landen en in alle tijden. Toch doet ongeveer 30 procent van de mensen in de Lage Landen een beroep op een of andere geestelijke hulpverlener. Weet u wat het is? Wij zijn het verleerd om te lijden. Dat verklaart die massale vraag. We zoeken meteen hulp als het even misgaat. Vroeger gingen we een glas drinken bij een vriend. Nu moeten we naar een lifecoach. Daarnaast “externaliseren” we in toenemende mate een deel van onze capaciteiten. We denken dat de samenleving complexer is, en dat we het niet meer alleen aankunnen. Dus zoeken we hulp bij een coach. Om een rijbewijs te behalen, maar ook als we lijden onder te veel stress op het werk enzovoort.’
Het spectrum in de geestelijke gezondheidszorg is zeer breed.
Het gaat van zich even niet lekker voelen tot zware schizofrenie en bipolaire stoornissen. Volgens psychiater Denys is er een trend om dat onderscheid niet scherp te stellen, onder meer om de patiënten niet te stigmatiseren. ‘Het gevolg is dat de mensen het onderscheid ook niet maken. Maar er is natuurlijk wel een verschil tussen hulp krijgen van een psychiater die twaalf jaar gestudeerd heeft, en van iemand die na een opleiding van enkele weken een koperen bord met daarop “mental coach” aan zijn voordeur hangt.’
Wouter Duyck kijkt niet op van de Nederlandse aantallen. ‘Het zou me niet verbazen dat er in België ook 20.000 à 30.000 mental coaches zijn. Er is nu eenmaal een grote behoefte aan geestelijke zorg, en als je kijkt naar de lange wachtlijsten in de reguliere zorg, hoeft het niet te verbazen dat sommige wanhopige mensen hun heil zoeken bij kwakzalvers.’
Volgens Duyck is er een dunne lijn tussen een gesprek met iemand die zich niet lekker in zijn vel voelt en daar meditatieoefeningen voor doet, en de behandeling van een ernstig psychisch probleem. ‘Natuurlijk is niet elke mental coach een kwakzalver, maar het gevaar bestaat wel dat mensen met een zware burn-out of met zelfmoordgedachten ook bij hen belanden. Zij zouden hen meteen moeten doorverwijzen naar een professional, maar ik betwijfel of dat altijd gebeurt. Het is schandalig dat de overheid daar zo licht over gaat en niet ingrijpt. Als je kanker hebt, ga je naar een oncoloog. Als je een zware depressie hebt, ga je niet naar een mental coach die aan bachbloesemtherapie doet. Laatst hoorde ik iemand vertellen dat hij voor een depressie over hete kolen moest lopen.’
Koen Lowet bevestigt dat binnen de groep van klinisch psychologen meer van die schrijnende verhalen circuleren. ‘In mijn eigen praktijk werd ik een tijd geleden benaderd door wanhopige
ouders die al zes jaar aan het “shoppen” waren bij allerlei coaches voor hun agressieve en onhandelbare zoon. Door professionele hulp uit te stellen, was de situatie geëscaleerd. Dan is het als psycholoog moeilijk om dat proces te keren.’ Het kan nog erger. Enkele jaren geleden kwam aan het licht dat een patiënte met zware schizofrenie op aanraden van haar mental coach was gestopt met haar medicatie. De vrouw stapte even later uit het leven.
Opleidingen
Wie zich door de honderden websites werkt, ziet dat het om een zeer gevarieerde groep mensen gaat: ex-verpleegkundigen, het merendeel vrouwen, sommigen outen zich als ervaringsdeskundige na het overwinnen van een burn-out of depressie. Maar we vonden ook een IT’er en een gewezen industrieel ingenieur. Die laatste prees zich aan als narcismecoach, wat dat ook mag betekenen. Het is opvallend dat veel mental coaches zich voorstellen als ervaringsdeskundigen. Ze hebben naar eigen zeggen een depressie of en andere stoornis overwonnen, en voelen zich daarom klaar om anderen te helpen. Volgens Koen Lowet heeft een ervaringsdeskundige zeker een meerwaarde, maar enkel als aanvulling bij een erkende opleiding. ‘Het is niet omdat je depressief was, dat je andere depressieve mensen kunt behandelen.’
Ook qua tarieven geldt de totale vrijheid. Sommigen hanteren een uurtarief van 50 of 100 euro. Bij anderen moet je meteen een reeks sessies boeken, die tot tien weken kan oplopen. Bij de ene mag je op consultatie komen, bij de andere verloopt het gesprek volledig digitaal, bijvoorbeeld via WhatsApp.
De meeste mental coaches schrijven op hun website dat ze allerlei opleidingen hebben gevolgd, maar onze experts hebben daar grote vragen bij. ‘Het gaat om privé-opleidingen die nergens erkend
zijn’, zegt Wouter Duyck. ‘Onze universitaire opleidingen psychologie moeten aan de strengste voorwaarden voldoen. Helemaal terecht, maar dan mag je die privéscholen niet totaal ongemoeid laten.’ Instituten waar je je kunt bijscholen tot mental coach luisteren naar opvallende namen zoals Coach Clinic, NextStep Coaching, Your Coach, of International School of Coaching. Bij NextStep kun je burn-outcoach worden na een opleiding van twee dagen. De opleiding wordt gegeven door ene Filip. ‘Ik heb dat even opgezocht’, zegt Duyck. ‘Filip is een IT-man, en hij is zogezegd een “PCC gecertificeerd (ICF) coach”. Maar dat is helemaal geen erkend diploma. Het is een waardeloos certificaat, bedacht door commerciële organisaties. Zo’n tweedaagse cursus kost je wel 600 euro.’
Ook Koen Lowet heeft grote bedenkingen bij die zogenaamde coachingscholen. ‘Ik vind ze zeer dubieus, maar het verdient blijkbaar goed en dus floreert die markt.’ Dat op de website van Coach Clinic staat dat het aan alle wettelijke criteria voldoet om zulke opleidingen te geven, maakt op Lowet geen indruk. ‘Dan vraag ik me af over welke criteria ze het hebben, want er zijn helemaal geen voorwaarden opgelegd. Dat is net het probleem.’ Ook hier prijst de school zichzelf aan door te zeggen dat de kandidaat-coach ICG-gecertificeerd zal zijn na een examen. Lowet: ‘ICG? Nog nooit van gehoord. Dat is zo typisch voor die sector: ze bedenken hun eigen certificering, en dat geeft hen een aura van wettelijkheid en kwaliteit – maar die zijn er niet. Net zoals de Europese Vereniging van Coaches. Dat stelt allemaal niets voor.’
Vlaamse subsidies
De zaak wordt volgens Wouter Duyck nog verergerd doordat de Vlaamse overheid deze opleidingen subsidieert via opleidingscheques. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de opleiding tot mental coach door IT’er Filip. Duyck: ‘Tot voor kort kon je met die cheques ook een
opleiding volgen om tarotkaarten te lezen. Te gek voor woorden. Vlaams minister van Werk en Economie Hilde Crevits (CD&V) heeft een eerste schifting doorgevoerd, maar ze is nog niet ver genoeg gegaan.’
Koen Lowet: ‘Dat de overheid zulke opleidingen subsidieert via de kmo-portefeuille geeft hun ten onrechte een zekere legitimiteit. Dat zou niet meer mogen. Instituten die opleidingen aanbieden voor praktijken die illegaal zijn in de gezondheidszorg zouden nooit enige vorm van overheidssteun mogen krijgen.’ Lowet wil nog een stap verder gaan. ‘De overheid zou zwaar kunnen inzetten op inspecties om de ergste kwakzalvers uit het systeem te halen door hen te vervolgen of te beboeten’, zegt hij. ‘Maar ik vrees dat het niet de beste oplossing is. Mijn voorkeur gaat uit naar het verbreden van de toegang tot de psychologen. Dat kan alleen door meer te investeren in de geestelijke gezondheidszorg, zodat meer studenten voor dit vak kiezen en meer patiënten in aanmerking komen voor terugbetaling. De Britse overheid koos tien jaar geleden al voor die optie. Ze zag dat er in het Verenigd Koninkrijk, net als bij ons, steeds meer ongevallen en misbruiken opdoken bij de zogenaamde mental coaches, en besliste zwaar in te zetten op geestelijke zorg. Gevolg: de particuliere en commerciële markt van mental coaches verschrompelde.’
De huidige regering heeft het budget voor terugbetaling van geestelijke zorg verhoogd van 22 miljoen euro per jaar naar 151 miljoen euro. Ter vergelijking: voor de tandartsen is er een terugbetalingsbudget uitgetrokken van 1,3 miljard euro per jaar.
Door Michel Vandersmissen & illustratie Studio Chapo & cartoons Fleur van Groningen ■
Verschenen in Knack, 3 november, 2021, PDF
