Het GO! adviseerde scholen gisteren om geen examens meer te organiseren, en bijgevolg om voorlopig ook geen B- en C-attesten uit te reiken. Leerlingen waarover de klassenraden twijfelen zouden uitgenodigd worden om in de zomer leerachterstanden weg te werken.
Het advies zal op veel plaatsen goed onthaald worden, want niets is in deze coronatijden evident, en examens organiseren ook niet. Toch kunnen examens, zoals het hoger onderwijs bijvoorbeeld vandaag voor groepen van honderden studenten bewijst. Scholen denken toch best twee keer na vooraleer examens te schrappen. Er zijn immers ook in het leerplichtonderwijs goede redenen te bedenken om toch zo veel mogelijk examens te plannen.
Allereerst bevestigt tijdsbestedingsonderzoek het gezond verstand: het grootste deel van de studie-inspanning van leerlingen gebeurt ook vandaag nog altijd in aanloop naar examens. Er zijn slechts weinig leerlingen die vergelijkingen oplossen, Latijnse woordjes of elektriciteitsschema’s instuderen voor het plezier, als er niets aan vasthangt. Wie examens schrapt, verliest dus die leerinspanning. Dit is nefast omdat we elk beetje leerwinst hard kunnen gebruiken, nu corona de al jaren durende en forse Vlaamse achteruitgang in leerprestaties zal versnellen. Het besef dat geen examens meer volgen zal ook de interesse en motivatie voor het al moeilijk lopende afstandsleren een fikse knauw geven.
Ten tweede weten we dat het afleggen van testen op zich tot grotere leereffecten leidt. Dit testeffect toont dat wie half zo veel gestudeerd heeft, maar wel een test aflegt, tot de helft meer onthoudt dan wie dubbel zoveel studeerde zonder test. Niet onmiddellijk, maar wel enkele dagen later. Testen waar een inspanning voor gebeurde, examens dus, hebben een sterk leereffect op langere termijn.
Een derde reden is dat examencijfers, en de kwalitatieve feedback van leraren op de resultaten, een belangrijke bron zijn van feedback op het leerproces. En, feedback is cruciaal voor leren. Leerlingen die niet vernemen of ze iets goed begrepen hebben of niet, zullen minder leren.
Ten slotte is het ook zo dat met het schrappen van examens een belangrijke informatiebron verdwijnt voor studieadviezen. Zonder examens verdwijnt niet enkel de feedback, maar wordt het oordeel over het bereiken van kennis en competenties voor een deel giswerk. Klassenraden hebben gedeeltelijke informatie uit de toetsen die tijdens het jaar gebeurden, maar deze formatieve toetsen hebben een heel ander doel, namelijk het ondersteunen van het leerproces. Ze zijn niet gemaakt voor het toetsen van competenties aan een bepaalde norm, zoals de summatieve toetsen die examens zijn. Daarom ook is het logisch om op basis van deze zeer gebrekkige informatie voorlopig geen B- en C-attesten te verstrekken. Dat oordeel wordt echter niet makkelijker na een zomerschool als ook daar geen echte evaluatie op volgt. Een C-attest is dan een zeer moeilijke beslissing. Onderzoek toont aan dat kwetsbare kinderen daar het eerste slachtoffer kunnen van worden. Studieadvies wordt sterker beïnvloed door afkomst als het gebaseerd is op subjectieve oordelen, dan wanneer het berust op objectieve standaardtoetsen. Een nog waarschijnlijker scenario is echter dat scholen zich terughoudend zullen opstellen, en een A-attest voor iedereen wordt dan een erg kwalijk precedent.
De opening van de scholen is een moeilijk verhaal geworden. Ondanks de politieke wil, en het advies van tenminste sommige virologen die vonden dat scholen gewoon open konden, is het aanbod hier uiteindelijk zeer beperkt én later dan in al onze buurlanden. Amper een vijfde van onze dagen in leerplichtonderwijs zijn uiteindelijk geopend. Als volwaardig onderwijs niet kan, moet men zich de vraag stellen of de immense logistieke en hygiënische uitdagingen die scholen nu moeten ondergaan opwegen tegen de enkele dagen les die nog zullen volgen. De inspanning trekt alle aandacht weg van waar het om gaat, namelijk leren. En de vier vijfden van het onderwijs die op afstand gebeuren, lijden er onder.
De vraag die scholen zich moeten stellen is op welke manier nog het meeste leerwinst kan geboekt worden. Dat is allicht niet met deeltijds en afstandsonderwijs zonder examens. Misschien valt nog het meeste leerwinst te rapen door leerlingen nu thuis aan het studeren te zetten over de leerstof die iedereen tussen Nieuwjaar en corona kreeg. Deze studieperiodes kunnen afgewisseld worden met examens doorheen de maand juni. Gespreid over leerlingen, met minder personeel, niet per se in kleine klassen, en dus makkelijker te organiseren.
Verschenen in De Morgen, 2 mei 2020, PDF
