In De Morgen van 7 januari schrijft Youssef Kobo “Waarom rust er een taboe op eenzaamheid en waarom zijn we zo bang om hulp te vragen?”. Deze titel staat boven een stuk waarin hij de creatie van een Schepen voor Eenzaamheid vurig verdedigt. Een gebeurtenis waarover ik getweet had: “De hamstercoördinator, tuincoach en everzwijnambtenaar kunnen eindelijk kaarten: er is nu ook een schepen van eenzaamheid. #kerntaken”
In het opiniestuk hekelt Kobo de tweet waarin in vraag gesteld wordt of het bestrijden van eenzaamheid wel een kerntaak van de overheid is. Hij doet dat door te wijzen op het (evidente) belang van sociale relaties, op het verband met geluk, op het verband van eenzaamheid met ongewenste maatchappelijke uitkomsten, en op de prevalentie van het fenomeen eenzaamheid (de ‘helft’ van de bevolking)
Het stuk is een schoolvoorbeeld van een stromanargumentatie. Er is niemand (ook ik niet in mijn tweet) die zegt dat eenzaamheid geen belangrijk maatschappelijk fenomeen is, of dat sociale relaties niet belangrijk zouden zijn. Laat staan dat het een taboe zou (moeten) zijn. Toch is dit virtuele uitgangspunt de stroman die bestreden wordt in het opniestuk. Waar het stuk niets over zegt, is de échte cruciale vraag of het bestrijden van eenzaamheid als maatschappelijk fenomeen iets is wat de overheid als taak moet (of kan) opnemen. Natuurlijk zijn sociale relaties belangrijk. Maar er zijn tal van zaken die belangrijk zijn in het leven van mensen, die zelfs cruciaal zijn voor ons geluk, maar die overduidelijk niet tot de kerntaken van een staat behoren. Zo is bijvoorbeeld het vinden van een levenspartner voor de meeste mensen het allerbelangrijkste in hun leven, het verband met geluk is immens sterk. Vele mensen hebben problemen met het vinden van een geschikte partner. Moet de overheid dit dan plots ook proberen te sturen? Moet de overheid ook huwelijksbeurzen organiseren en financieren? Speeddates vanuit het budget Welzijn? Wat is er gebeurd met het idee dat burgers ook voor hun eigen geluk kunnen en moeten zorgen? Dat mensen ook zonder politici voor hun geluk kunnen zorgen? En waar trekken we de grens? Voor jongeren zijn social media heel belangrijk. Likes hebben een impact op hun onmiddellijk geluk. Moet de staat dan maar instagram cursussen organiseren? Sommigen worden zelfs heel gelukkig van kledij, of mode. Voor iedereen een handtas? Doe mij maar een goeie Barolo. Instant happiness boost! Mijn buur betaalt toch!
Dit is de centrale vraag waar het om gaat: het is niet omdat iets belangrijk is in het leven van mensen, dat de overheid het ook rechtstreeks moet (of kan) organiseren of financieren. Dit is de primaire vraag die men bij elke overheidsuitgave moet stellen. Deze reflex lijkt echter volkomen verdwenen te zijn bij sommige politici. Veel eenzamen, dat zijn veel potentiële stemmen. Sympathiek initiatief, en de de (andere) burger betaalt. Dit is exact de attitude waarmee je op lange termijn een moddervette overheid krijgt. Waarin iedereen zich plots afvraagt hoe het toch kan dat de overheid niet meer in evenwicht geraakt, zelfs bij een belastingsdruk van meer dan 50%. Waarin de overheid plots vindt dat ze àlles moet doen. Waarin formulieren ontwikkeld worden voor subsidies voor buurtfeesten, terwijl buren ook gewoon zonder overheid mekaar uitnodigen voor de BBQ. Het is exact dezelfde attitude die er toe leidt dat een overheid plots 800.000 EUR uittrekt voor het beheer van 50 wilde hamsters (16.000 EUR per hamster) in Widooie (https://www.hln.be/nieuws/binnenland/800-000-euro-om-hamsters-te-redden~aab7c333/). Want natuurlijk, ook biodiversiteit is belangrijk, dat kan niemand toch in twijfel trekken! Of wat te denken van de tuincoach in Kortrijk, de ambtenaar die ‘saaie grasvlakten’ (want daar is iedereen toch tegen?) moet bestrijden (https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/11/07/kortrijk-wil-saaie-grastuinen-weg/). Je zal maar een startende, ondernemende tuinman zijn in die regio, die plots moet opboksen tegen gratis tuinadvies door de overheid. Betaald met zijn eigen belastingen. Geen politicus die zich afvroeg of je het onderhoud en beheer van tuinen niet kan overlaten aan… de vrije markt, aan burgers zelf. Geen politicus die opmerkte dat gras ook zonder tuincoach al eeuwen groeit en gemaaid wordt. Dat mensen zelf al eens een plant of boom in hun tuin zetten. Zonder dat ze daartoe aangespoord of (allicht binnenkort) verplicht worden. Zoals een Britse politica ooit schreef: ooit raakt ook het geld dat je bij andere mensen int op, en dan volstaat het wereldrecord belastingen niet meer om alle liefhebberijtjes te financieren.
En zelfs al zou eenzaamheid een opdracht van de overheid zijn, is het dan een goed idee om dit op lokaal niveau aan te pakken? Door lokale schepenen, die geen enkele professionele vorming of achtergrond hebben in zorg, in psychisch welzijn? Terwijl we uit onderzoek weten dat interventies ter bestrijding van eenzaamheid helemaal niet zo evident zijn (zie bv https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1088868310377394). Komt de Schepen dan hoogstpersoonlijk langs bij elke eenzame? De Schepen als moderne pastoor? Wat een hoogmoed: de politicus die zomaar even eenzaamheid de wereld uit zal helpen. De herder van de hulpeloze burgerkudde. De Schepen als expert sociale relaties. Want al die lokale politici, die zijn natuurlijk allemaal heel sociale, perfecte mensen zonder problemen, die hun mentale leven veel beter op orde hebben dan de onmachtige burger. Onzin natuurlijk: eenzaamheid ontstaat bij, en tussen de mensen, en enkel daar zal en kan het opgelost worden, niet in de gemeenteraad. Ironisch genoeg besluit Kobo zelf zijn stuk met initiatieven die allemaal uitgaan van burgers zelf, niet van de overheid: “Sla eens een praatje met uw buren, spring eens wat vaker binnen bij familieleden. Vraag aan uw vrienden en uw collega’s hoe het met hen gaat. Vraag aan het bejaard koppel bij u in straat of ze hulp nodig hebben met iets.” Helemaal akkoord. Ook, en vooral, zonder Schepen.
Tot slot nog even ernstig: als zo’n Schepen zijn of haar werk écht goed zou aanpakken, dan spreekt men natuurlijk niet langer over lokaal niveau, maar over een structureel en systematisch beleid omtrent geestelijke gezondheidszorg. Dan zou zo’n Schepen voor ernstige klinische problematieken natuurlijk professionals inschakelen. En dan spreekt men dus over federale en Vlaamse bevoegdheden. Terzijde vermeldt Kobo in zijn stuk nog even en passant suïcide als mogelijke uitkomst van eenzaamheid. Het is belangrijk een onderscheid te maken tussen vereenzaming en echt klinische mentale gezondheidsproblematieken (die natuurlijk wel gelinkt zijn). Men kan heel verschillende fenomenen niet allemaal op een hoopje gooien. Mentale gezondheid vereist expertise en een professionele aanpak. Suïcide is in Vlaanderen een immens probleem: 1 Vlaamse man op 37 komt om door zelfmoord. En de overheid blijft in deze wel degelijk in gebreke. Een kerntaak van de overheid is natuurlijk wél om gezondheidszorg te verzekeren, ook mentale gezondheidszorg. Het is schrijnend dat Kobo als politicus anderen verwijt eenzaamheid niet ernstig te nemen maar zedig zwijgt over het feit dat onze vette overheid tegelijk een van de weinige beschaafde landen is waar nog steeds geen goed uitgebouwd stelsel is voor de terugbetaling van psychotherapie. Veel geld voor lokale folietjes, maar niet voor wie het écht nodig heeft. Deze regering zette vooral onder impuls van Minister De Block, die psychotherapeuten als gezondheidszorgberoep erkende, een heel belangrijke eerste stap in die richting, en dat verdient lof. Maar het budget is heel beperkt (22,5 miljoen EUR), en het kader minimaal (maximaal 8 consultaties). Dat kan (veel) beter. Misschien ligt daar wel een verantwoordelijkheid voor de partij van Kobo, die de laatste vier Ministers van Welzijn leverde. Dan worden die Schepenen misschien vanzelf overbodig.
Masi, C. M., Chen, H. Y., Hawkley, L. C., & Cacioppo, J. T. (2011). A Meta-Analysis of Interventions to Reduce Loneliness. Personality and Social Psychology Review, 15, 219-266. http://dx.doi.org/10.1177/1088868310377394
https://www.zelfmoord1813.be/
