Oneerlijkheid is overal. Alle mensen liegen. Schattingen wijzen uit dat illegale belastingontduiking 5% van het Bruto Nationaal Product bedraagt. Een grote autoconstructeur bedriegt de overheid en zijn klanten ten koste van het milieu. En onze taal heeft ‘een leugentje om bestwil’ als uitdrukking. Maar weinig is geweten over wat er gebeurt in de hersenen als mensen (on)eerlijk zijn. Tot nu: een studie in Proceedings of The National Academy of Sciences toonde aan dat het activeren van een hersengebied (rechtse dorsolaterale prefrontale cortex) ervoor zorgt dat mensen eerlijker zijn.
Dat ging als volgt: 3 groepen van ongeveer 50 mensen (gelijkaardig qua intelligentie, rijkdom, persoonlijkheid) werden in een labo gevraagd om mee te doen aan een spel waarbij geld konden verdienen met het werpen van een dobbelsteen. Iedereen mocht 10 keer gooien. Een computer gaf telkens aan welke worpen (50%) 
statistisch kan verwachten dat over alle proefpersonen heen 50% van de worpen winnende worpen waren, en niet meer. Wat bleek (zie de blauwe grafieken op afbeelding 1; sham is de controleconditie): mensen vertelden de computer voor 68% van de worpen dat ze gewonnen hadden. Heel wat leugens dus (figuur B toont hoeveel winnende worpen je verwacht, en wat proefpersonen aangeven).
Cruciaal is de conditie waarbij men een heel kleine (typisch 1 mA) elektrische stroom toedient op de schedel, ter hoogte van bovenstaand hersengebied. Daarvan weet men dat het de activiteit van de onderliggende hersencellen vergroot (anodale stimulatie). Men liet mensen dezelfde dobbelsteentaak uitvoeren. Wat bleek? Nu bleken mensen in slechts 58% van de gevallen te zeggen dat ze een winnende worp deden (zie de gele grafiek op de figuur). Nog steeds meer dan de waarheid (58%), maar heel wat minder dan de 68% zonder hersenstimulatie. Het activeren van dit hersengebied zorgde ervoor dat mensen eerlijker waren. Het onderdrukken van hetzelfde gebied (cathodale stimulatie, rode figuren) had geen effect.
In een tweede experiment liet men nieuwe proefpersonen opdraven die dezelfde opdracht kregen. Nu kregen ze echter zelf het gewonnen geld niet. Men vertelde vooraf dat dit geld voor iemand anders was. Wat bleek: ook als enkel iemand anders er beter van werd logen mensen: in 61% van de 
In een reeks vervolg experimenten toonden de onderzoekers tenslotte nog aan dat de stimulatie echt wel een effect had op eerlijkheid an sich. Men testte welke risco’s proefpersonen namen in een gok spel, men onderzocht hoeveel geld proefpersonen wilden geven aan een goed doel etc. De elektrische stimulatie had nooit effect, enkel op de eerlijkheidstaak.
Dit betekent niet dat dit hersengebied een soort moreel centrum is. We weten uit ander onderzoek dat de dorsolaterale prefrontale cortex betrokken is in heel wat menselijk gedrag dat planning en controle vereist. Hier gaat het om het afwegen van een persoonlijk voordeel (geld) ten opzichte van morele superioriteit. Dit onbewust proces blijkt te gebeuren in hetzelde hersengebied, en het stimuleren van dat hersengebied zorgt voor meer eerlijke keuzes.
Deze bevindingen hebben ook implicaties voor de beoordeling van oneerlijk gedrag, bijvoorbeeld in de rechtspraak: als immoreel gedrag mede bepaald wordt door het activiteitsniveau in dit hersengebied, kunnen mensen dan aansprakelijk gesteld worden voor oneerlijke handelingen? Wordt vervolgd…
Michel André Maréchal, Alain Cohn, Giuseppe Ugazio, Christian C. Ruff. Increasing honesty in humans with noninvasive brain stimulation. Proceedings of the National Academy of Sciences, 2017; 201614912 DOI: 10.1073/pnas.1614912114
http://www.pnas.org/content/early/2017/04/04/1614912114.full.pdf
